De Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie vormen samen het UNESCO Werelderfgoed: de Hollandse Waterlinies. Een 200 kilometer lange linie met 96 forten, 6 vestingen en 2 kastelen.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie was van circa 1815 tot 1940 een onneembare vesting. Hij beschermde Holland tegen vijandige troepen. Bij oorlogsdreiging konden militairen van Muiden tot aan de Biesbosch brede stroken land onder water zetten, zodat Holland onbereikbaar was. Op strategische posities stuitte de vijand op forten, kastelen en kazematten.
Wil je hier meer over lezen, kijk dan bijvoorbeeld op: hollandsewaterlinies.nl
Fort Maarsseveen, waar ik een atelier heb, is onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Wil je fort Maarsseveen een keer bezoeken? Het fort is dagelijks geopend. Elke laatste zondag van de maand organiseren ze de FORT ZON DAG, met speciale activiteiten, muziek, hapje en drankje.
Van baksteen naar beton
In 1885, kort na de start van de bouw van de Stelling van Amsterdam, werd de verwoestende brisantgranaat uitgevonden. Baksteen als belangrijkste bouwmateriaal van het fort was niet langer veilig genoeg om de manschappen binnen te beschermen. Er was beton nodig. De forten van de Stelling van Amsterdam bestaan dan ook, op één na, allemaal uit beton. Ook in de Nieuwe Hollandse Waterlinies zijn vanaf die tijd de nieuwe bouwwerken in beton gebouwd en zijn bakstenen gebouwen met extra dikke lagen grond beschermd.
De vroege toepassing van ongewapend beton maakt de forten van grote waarde in de Europese architectuur geschiedenis. De linies laten de overgang zien van bakstenen forten naar staal- en betonconstructies. Uniek in Europa en mede daardoor onderdeel van het UNESCO werelderfgoed.
Het boek ‘Uit Beton Gegoten’
(eindredactie Hendrik Dijk en Rob Hoekstra)
Een Groepsschuilplaats Type P, vanwege de karakteristieke vorm vaak ook Piramide genoemd, is een in zwaar gewapend beton uitgevoerd Nederlands militair bouwwerk uit de mobilisatieperiode 1939-1940, bedoeld als schuilplaats voor een groep infanteristen bij artilleriebeschietingen. Het boek belicht Type P vanuit meerdere invalshoeken.
De Type P groepsschuilplaats is het meest zichtbare element van de NHW. Waar forten meestal verborgen zijn door bomen, grachten en bolwerken, kan men de TP groepsschuilplaats overal zien van Muiden in het noorden tot aan Goudswaard in het zuiden, een gebied van 2 km x 130 km. Op mijn fietsroute van Utrecht naar fort Maarsseveen kom ik er ook enkele tegen.
Beeld: Solid Remains
3-delig, Belgisch hardsteen
Mijn atelier op Fort Maarsseveen en het boek ‘Uit beton gegoten’ waren voor mij een inspiratie om tot deze beeldengroep te komen. De stoere, robuuste vormen, die ooit een functie hadden, waar we nu nog maar weinig over weten. Het zijn overblijfselen uit het verleden, die al meer dan 80 jaar stand houden.
Ik heb geprobeerd de sfeer te pakken. Gedeeltelijk ruig, stevig staand, met her en der een nis. De suggestie van een onbekende geschiedenis.
Het beeld staat op Fort Maarsseveen.
Beelden: Hang- en klimfort 1 en 2
Al eerder maakte ik beelden geïnspireerd op forten en kastelen. Zo ook onderstaande beelden.
In 2017 zijn door de gemeente Utrecht verschillende ontwerpen voor een kunstwerk op het Vredenburgplein gepresenteerd aan het publiek. De keuze is destijds gevallen op 'Markt Mozaïk' van Jennifer Tee (een door de matige uitvoering helaas vrijwel onzichtbaar kunstwerk).
Dit heeft mij destijds aan het denken gezet: wat zou ik kunnen bedenken voor het plein Vredenburg. In 2018 heb ik dit als uitgangspunt genomen voor het beeldhouwsymposium van DUS (De Utrechtse Steenbeeldhouwers).
Ik heb me laten inspireren door de geschiedenis van het plein en het kasteel dat er ooit stond. Niet alleen een positieve geschiedenis, het gaat ook over oorlog en verzet. Op zoek naar meer informatie kwam ik tevens informatie tegen over fort Vredenburg, op Java, gebouwd door de Nederlanders tijdens de kolonisatie.
Deze beelden zijn gebaseerd op fortvormen: robuust, met dikke ronde hoeken, muurtjes en trappen. Maar dan zonder de militaire functie. Ze zijn bedacht voor het dagelijks leven op het plein. Stevig en stoer, ze kunnen tegen een stootje. Een ontmoetingsplek, waarop je kunt zitten, klimmen of tegen een muurtje hangen (zie de illustratie gemaakt door Birgit Gorter).
Je kunt deze beelden beschouwen als een maquette, maar ook als autonoom kunstwerk. Ze zijn gemaakt van Anröchter grünstein, een weerbestendige Duitse kalksteen, en ingelegd met koper. Dat zal buiten oxideren.
